Το Αειφόρο Σχολείο ! [http://www.aeiforum.eu/index.php/el/]
Το αειφόρο σχολείο είναι ένα σχολείο χαρούμενο, ήρεμο, ασφαλές, προοδευτικό, ένα σχολείο στο οποίο οι μαθητές και οι μαθήτριες χαίρονται να φοιτούν, ένα σχολείο που δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να αναπτύξουν τα ταλέντα, τις ικανότητές τους και την κριτική σκέψη, ένα σχολείο που δίνει χρόνο για αναστοχασμό, που δείχνει κατανόηση και αγάπη για όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από την επίδοσή τους στα μαθήματα, ένα σχολείο εργαστήρι της ζωής και της χαράς.
Το «Αειφόρο Σχολείο» είναι ένα εφικτό όραμα, μια εφικτή ουτοπία. Η βασική ιδέα του «Αειφόρου Σχολείου», είναι η ενσωμάτωση της ιδέας και των αξιών της αειφορίας σε κάθε πλευρά της ζωής του, δηλαδή στη διοίκηση, στη μαθησιακή διαδικασία, στη διαχείριση των κτηρίων, στις μετακινήσεις από και προς το σχολείο, στις σχέσεις του σχολείου με τη σχολική και την ευρύτερη τοπική κοινότητα. Μπορούμε να κατατάξουμε τα χαρακτηριστικά του αειφόρου σχολείου σε τρεις γενικές κατηγορίες ή σε τρεις αλληλοσυνδεόμενους και αλληλεξαρτώμενους τομείς:
Α. Τον παιδαγωγικό
Β. Τον κοινωνικό και οργανωσιακό
Γ. Τον περιβαλλοντικό
Ας δούμε πιο αναλυτικά κάθε έναν από αυτούς τους τομείς.
Α. Ο παιδαγωγικός τομέας
Το αειφόρο σχολείο έχει απορρίψει οριστικά και αμετάκλητα τον δασκαλοκεντρισμό. Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας είναι αυτή που ταιριάζει στο Αειφόρο Σχολείο, εμπλουτισμένη και με άλλες ενεργητικής μορφής διδακτικές προσεγγίσεις όπως το παιχνίδι ρόλων, η δραματοποίησης, η προσομοίωση, η ιστοριογραμμή, κ.ά. Η ενεργητική συμμετοχή του μαθητή στην μαθησιακή διαδικασία, η λειτουργία του καθηγητή ως συντονιστή της πορείας για ανακάλυψη της νέας γνώσης από τον ίδιο το μαθητή, η εγκατάλειψη του ρόλου του μεταβιβαστή της γνώσης από τον εκπαιδευτικό στον μαθητή, η εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών στη μαθησιακή διαδικασία, είναι ορισμένες πλευρές του αειφόρου σχολείου. Η υιοθέτηση της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου διδασκαλίας προσδιορίζει και την διευθέτηση των θρανίων και των θέσεων των μαθητών μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας, ενώ αυτή η διευθέτηση συμβάλλει στην αλλαγή και βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των παιδιών, δηλαδή συμβάλλει στη συνολική βελτίωση του κλίματος της τάξης, άρα του κλίματος του σχολείου. Στο αειφόρο σχολείο με συμμετοχικές και μαθητοκεντρικές διδακτικές προσεγγίσεις αναπτύσσονται οι δεξιότητες και ικανότητες των μαθητών γιακριτική σκέψη, για κατανόηση άλλων πολιτισμών, για αποδοχή του διαφορετικού, για επιθυμία συμμετοχής στα κοινά και για ανάπτυξη της δημοκρατικής συνείδησης.
Τα θέματα Αειφορίας πρέπει να ενσωματωθούν σε όλες τις πλευρές του αναλυτικού προγράμματος. Τέτοια θέματα είναι: Η προστασία του περιβάλλοντος, η προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού και του ανθρώπου γενικότερα, η κατανόηση και αναγνώριση άλλων ανθρώπινων πολιτισμών, η πρόληψη και η προστασία της υγείας του ανθρώπου και των ζωντανών οργανισμών, η εκπαίδευση για την ειρήνη και την ειρηνική συμβίωση, ο διάλογος των θρησκειών, η αποφυγή της βίας κάθε μορφής, κ.ά.
Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα διαρκούς επαγγελματικής ανάπτυξης μέσω της επιμόρφωσης και της αυτομόρφωσης, όπως επίσης ο διευθυντής/η διευθύντρια και όλοι οι εμπλεκόμενοι στη σχολική ζωή. Το κρυφό αναλυτικό ή παρα-πρόγραμμα, είναι οι αδιόρατες σχέσεις μεταξύ των παραγόντων του σχολείου, είναι το λιπαντικό που κάνει τις σχέσεις να λειτουργούν, το σχολείο να είναι παραγωγικό, την εικόνα του σχολείου ελκυστική στους γονείς και στους τρίτους, τους εκπαιδευτικούς να νιώθουν ωραία μεταξύ τους, με τη διεύθυνση του σχολείου και με τους μαθητές. Πλευρές αυτού του κρυφού αναλυτικού είναι οι προαιρετικές σχολικές δραστηριότητες, τα παραγόμενα προϊόντα αυτών των δραστηριοτήτων, η μείωση ή εξαφάνιση της ανάγκης για επιβολή ποινών, η μείωση των κρουσμάτων βανδαλισμού στο σχολείο, η μείωση των περιστατικών βίας μέσα και στον περίγυρο του σχολείου, η μεγαλύτερη επιθυμία συμμετοχής των εκπαιδευτικών στις εκπαιδευτικές επισκέψεις και πολυήμερες εκδρομές, η αύξηση των δανειζόμενων βιβλίων από τη σχολική βιβλιοθήκη, η βελτίωση της σχολικής υγιεινής, η βελτίωση των προσφερόμενων προϊόντων στο σχολικό κυλικείο κ.ά.
Β. Ο κοινωνικός και οργανωσιακός τομέας
Ο κοινωνικός και οργανωσιακός τομέας περιλαμβάνει την ηγεσία του σχολείου, τις σχέσεις του σχολείου με την τοπική κοινωνία-Τοπική Αυτοδιοίκηση, με τους γονείς, με το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων κτλ. Η ηγεσία του σχολείου θα πρέπει να σχεδιάζει και να υλοποιεί, έχοντας πάντα κατά νου την αειφορία. Υιοθετεί τη δημοκρατική και συμμετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων στο σχολείο. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με διαβούλευση, με συζήτηση, με δημοκρατικές και διαφανείς διαδικασίες. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται με τέτοιο τρόπο γίνονται σεβαστές από όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας. Η ηγεσία θα πρέπει να δημιουργήσει την κατάλληλη ατμόσφαιρα συνεργασίας ώστε όλο το σχολείο να παράγει τα δικά του σχέδια βελτίωσης και να υλοποιεί αυτά τα σχέδια με τη συμμετοχή όλων (μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων, συνεργατών). Τα μαθητικά συμβούλια (5μελές, 15μελές, όπου υπάρχουν) συνεδριάζουν τακτικά και έχουν λόγο σε πολλά και σημαντικά ζητήματα της σχολικής ζωής. Στα δημοτικά σχολεία δεν υπάρχουν οι μαθητικές κοινότητες, ωστόσο, το Αειφόρο Σχολείο δίνει τη δυνατότητα σε όλα τα παιδιά να συμμετέχουν με εκπροσώπους τους σε συζητήσεις που τα αφορούν, ανεξάρτητα από την ύπαρξη νόμων που δίνουν επισήμως αυτές τις δυνατότητες. Επαφίεται στο διευθυντή/διευθύντρια και στους εκπαιδευτικούς να καινοτομήσουν και στον τομέα αυτό. Οι γονείς συμμετέχουν στη σχολική ζωή, υποστηρίζουν με διάφορους τρόπους το σχολείο, χωρίς όμως να παρεμποδίζουν τη λειτουργία του και χωρίς να προσπαθούν να υποκαταστήσουν τα θεσμικά όργανα της διοίκησης του σχολείου. Υπάρχει στενή, απροκατάληπτη και ισότιμη συνεργασία με την σχολική κοινότητα, τις οικογένειες των μαθητών και τους κοινωνικούς εταίρους-υποστηρικτές. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει επίσης σημαντικό ρόλο στη ζωή του σχολείου με την κατανομή της ετήσιας επιχορήγησης, με την ευθύνη της επισκευής και βελτίωσης των σχολικών κτιρίων, με την υποστήριξη μιας ποικιλίας σχολικών δράσεων, με την αξιοποίηση των σχολικών προγραμμάτων για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των δημοτών, κτλ. Ωστόσο, ακόμη πιο σημαντική είναι η δημοκρατική λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων, οι αποφάσεις του οποίου καθορίζουν ουσιαστικά τη σχολική ζωή. Η δημοκρατική και παιδαγωγική λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων είναι η εγγύηση του αειφόρου σχολείου. Ο αριθμός και η φύση των ποινών που επιβάλλονται, η συχνότητα των βανδαλισμών ή η απουσία τους, το κλίμα μέσα στην τάξη, κ.ά. περνούν μέσα από τη λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων και γι’ αυτό είναι καθοριστικός ο ρόλος του.
Γ. Ο περιβαλλοντικός τομέας
Όπως είναι γνωστό, περίπου το 35-40% της ενέργειας στη χώρα μας καταναλώνεται από τα κτήρια. Ειδικά τα σχολικά κτήρια είναι πολύ δαπανηρά όσον αφορά τη θέρμανσή τους διότι σχεδόν κανένα από αυτά δεν κατασκευάστηκε με τις αρχές της οικολογικής δόμησης και της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. Τα σχολεία καταναλώνουν σημαντικές ποσότητες πετρελαίου ή φυσικού αερίου, ηλεκτρικής ενέργειας, νερού, χαρτιού, ενώ παράγουν και αρκετά απορρίμματα. Πρόχειρα διαγωνίσματα, λιγόλεπτα τεστ, εξετάσεις, μαθητικά τετράδια, 25-35 βιβλία ανά μαθητή, βοηθήματα, σημειώσεις των εκπαιδευτικών αθροιζόμενα συγκεντρώνουν τεράστια ποσότητα χαρτιού που χρησιμοποιείται σε κάθε σχολείο κάθε χρονιά. Μηδαμινό ποσοστό αυτού του χαρτιού καταλήγει στην ανακύκλωση, με αποτέλεσμα την ασυγχώρητη σπατάλη φυσικών πόρων και κυρίως δέντρων.
Για όλους αυτούς τους λόγους, τα σχολεία είναι οργανισμοί στους οποίους παράγονται απόβλητα τα οποία είναι χρήσιμα (χαρτί), ενώ καταναλώνονται σημαντικές ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας, πετρελαίου ή φυσικού αερίου, συμβάλλοντας στη χειροτέρευση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Στη συμβολή των σχολείων στην αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου, θα μπορούσαμε επίσης να περιλάβουμε την κατανάλωση καυσίμου από τη μεταφορά των παιδιών στο σχολείο με τα ΙΧ των γονέων. Γι’ αυτό η αλλαγή του τρόπου μετάβασης των παιδιών στο σχολείο, με στόχο τη μείωση των καυσαερίων και των αερίων του θερμοκηπίου, βρίσκεται επίσης μεταξύ των στόχων του αειφόρου σχολείου. Ένα πρόγραμμα το οποίο εμπλέκει όλη τη σχολική κοινότητα στην κοινή προσπάθεια για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, για μείωση της σπατάλης και της υπερκατανάλωσης νερού και των πόρων εν γένει, μπορεί να έχει πολλαπλά θετική συνεισφορά και στο περιβάλλον και στο μαθησιακό κλίμα και στην εν γένει ατμόσφαιρα του σχολείου.
Η διεύθυνση του σχολείου, οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές/μαθήτριες, οι γονείς και η ευρύτερη σχολική κοινότητα αποτελούν το πεδίο δράσης του αειφόρου σχολείου, με στόχους, τη δημιουργία υπεύθυνων πολιτών και τη μείωση της σπατάλης πόρων. Η επίδραση του αειφόρου σχολείου δεν περιορίζεται στο στενό πλαίσιο του ίδιου του σχολείου, αλλά επεκτείνεται στον ευρύτερο κοινωνικό του περίγυρο, επιδρά δηλαδή, σε σημαντικό τμήμα της κοινωνίας. Ας σκεφτούμε μόνο πόσο θετική θα ήταν η συνεισφορά του αειφόρου σχολείου, αν όλες οι σχολικές μονάδες της χώρας μας λειτουργούσαν με αειφόρο τρόπο. Πόσο λιγότερη ενέργεια θα καταναλώναμε, πόσο λιγότερα καυσαέρια θα στέλναμε στην ατμόσφαιρα, πόσο πιο ευαισθητοποιημένα και αποφασισμένα παιδιά θα είχαμε δημιουργήσει.
Κριτήρια σχολικής αειφορίας
Υπάρχουν κριτήρια τα οποία προσδιορίζουν «το βαθμό αειφορίας» ενός σχολείου; Υπάρχουν «δείκτες» που υποδεικνύουν την επιτυχία μιας πολιτικής στο σχολείο που ενδιαφέρεται για την αειφορία;
Ασφαλώς και υπάρχουν τέτοια κριτήρια, τα οποία είναι είτε ποσοτικά είτε ποιοτικά. (βλέπε τους Δείκτες Αειφόρου Σχολείου και στη βιβλιογραφία στις «Πηγές και Βοηθήματα»).
Πλεονεκτήματα του αειφόρου σχολείου
Το Αειφόρο Σχολείο είναι το μέλλον του σχολείου συνολικά. Είναι ένα αύταρκες, φιλικό, αυτοκατευθυνόμενο, δημοκρατικό και βαθιά φιλοπεριβαλλοντικό σχολείο το οποίο μπορεί να επιτύχει:
- Μείωση του οικολογικού αποτυπώματος
- Μείωση της κατανάλωσης ενέργειας (εξοικονόμηση πόρων και χρημάτων)
- Μείωση της κατανάλωσης χαρτιού (εξοικονόμηση πόρων και χρημάτων)
- Μείωση της κατανάλωσης νερού (εξοικονόμηση πόρων και χρημάτων)
- Βελτίωση της λειτουργίας του ως οργανισμού μάθησης
- Βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης μέσω της υιοθέτησης μαθητοκεντρικών διδακτικών μεθόδων και προσεγγίσεων.
- Βελτίωση του επαγγελματικού επιπέδου των εκπαιδευτικών μέσω της ενδοσχολικής συνεργασίας και επιμόρφωσης.
- Ενδυνάμωση των σχέσεων του σχολείου με την τοπική κοινωνία και τους θεσμοθετημένους φορείς της κοινωνίας
- Μεταφορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας στα σχολεία σχετικά με την μείωση του οικολογικού αποτυπώματος.
- Βελτίωση της λειτουργικότητας των σχολικών κτηρίων μέσω αλληλεπίδρασης με την τοπική κοινωνία και της υιοθέτησης φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών.
- Βελτίωση της εικόνας και της αυτοεικόνας των ελληνικών σχολείων.
- Συμβολή των σχολείων στην επίτευξη του εθνικού στόχου, της οικο-ανάπτυξης.
- «Δημιουργία» ευαισθητοποιημένων, ενημερωμένων, δραστήριων, πληροφορημένων, υπεύθυνων και ενεργών μαθητών-πολιτών.
